เมล็ด พันธุ์พื้นบ้าน

เมล็ด พันธุ์พื้นบ้าน คือเมล็ดพันธุ์แท้ที่มีความแข็งแรงทนต่อสภาพพื้นที่นั้นๆ ทั้งโรคและแมลง รวมถึงสภาพอากาศและสามารถปรับตัวเข้ากับสภาพแวดล้อมแต่ละท้องถิ่นได้ดี  โดย เมล็ดพันธุ์แท้สามารถเก็บเมล็ดพันธุ์จากต้นที่ปลูกไว้เป็นเชื้อพันธุ์ต่อไป ได้ในทุกรอบการผลิต     ซึ่งในการปลูกไม่จำเป็นต้องใช้สารเคมีหรือปุ๋ยยาเคมีในการผลิต  ทำให้เกิดความปลอดภัยต่อผู้ผลิตและผู้บริโภค ก่อให้เกิดความมั่นคงทางอาหารและรักษาความหลากหลายทางชีวภาพ

ทำไมเราต้องอนุรักษ์เมล็ดพันธุ์พื้นบ้าน 

เนื่องจากในปัจจุบันเมล็ดพันธุ์พื้นบ้านถูกแทนที่และคุกคามจากเมล็ดพันธุ์ ลูกผสม ซึ่งบางส่วนเป็นเมล็ดพันธุ์ที่ตัดแต่งพันธุกรรม (GMOs) ทำให้เมล็ดพันธุ์พื้นบ้านบางส่วนถูกกลืนหายไป ทั้งนี้การใช้เมล็ดพันธุ์ลูกผสมหรือเมล็ดพันธุ์ตัดแต่งพันธุกรรมทำให้เกิด การผูกขาดด้านพันธุกรรมในระบบเกษตรกรรม โดยเกษตรกรหรือผู้ผลิตต้องใช้สารเคมีและยาฆ่าแมลงในทุกกระบวนการผลิต เพราะเมล็ดพันธุ์เหล่านี้ไม่ทนต่อสภาพแวดล้อมของแต่ละท้องถิ่น ซึ่งส่งผลให้เกิดความไม่ปลอดภัยผู้บริโภค เกิดระบบอาหารที่ไม่เป็นธรรม เกิดความไม่มั่นคงทางอาหาร ด้วยเหตุผลที่กล่าวมาข้างต้น เราจึงควรช่วยกันปลูกเมล็ดพันธุ์พื้นบ้าน

การเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์พื้นบ้าน

1.เมล็ดพันธุ์ที่เก็บจากผลแห้ง เช่น บวบหอม บวบเหลี่ยม  น้ำเต้า กระเจี๊ยบเขียว  ถั่วพู

วิธีการเก็บ - เก็บผลไปแขวนผึ่งลม ทิ้งไว้ให้แห้งสนิท

                - นำเอาผลไปตากแดด 3-5 วัน

                - นำผลมาเทเมล็ดออกจากฝัก แล้วนำมาทำความสะอาดและฝัดด้วยกระด้ง เพื่อคัดเมล็ดพันธุ์ที่สมบูรณ์ มีน้ำหนักดี

                - นำเมล็ดพันธุ์มาบรรจุในถุงกระดาษบีบอากาศออกให้หมด ปิดปากถุงให้แน่นและเขียนรายละเอียดไว้ข้างถุงหรืออาจจะบรรจุเมล็ดพันธุ์ลง ในขวดแล้วปิดฝาให้สนิท จากนั้นนำไปเก็บไว้ในตู้เย็นหรือตู้เก็บเมล็ดพันธุ์

 2.เมล็ดพันธุ์ที่เก็บในระยะเริ่มสุกแก่ เช่น ถั่วฝักยาว ข้าวโพด 

วิธีการเก็บ- นำพืชที่จะเก็บมามัดรวมกัน 5-6 ฝักต่อมัด

               - นำไปแขวนผึ่งลมในที่อากาศถ่ายเท 8-10 วัน (ห้ามตากแดด)

               - นำผลมากะเทาะเมล็ดออกจากฝัก แล้วนำมาทำความสะอาดและฝัดด้วยกระด้ง

               - นำเมล็ดพันธุ์มาบรรจุในถุงกระดาษบีบอากาศออกให้หมด ปิดปากถุงให้แน่น

และเขียนรายละเอียดไว้ข้างถุงหรืออาจจะบรรจุเมล็ดพันธุ์ลงในขวดแล้วปิดฝาให้สนิท จากนั้นนำไปเก็บไว้ในตู้เย็นหรือตู้เก็บเมล็ดพันธุ์

3. เมล็ดพันธุ์ที่เก็บเมื่อผลสุกแก่ เช่น มะแว้งเครือ มะระขี้นก ฟักทอง ฟักเขียว แตง 

วิธีการเก็บ- นำเอาผลสุกแก่มาผ่า เพื่อนำเมล็ดออกมาล้างให้สะอาด

               - นำเอาเมล็ดที่ล้างสะอาดแล้ว ไปตากแดดให้แห้งประมาณ 2-3 วัน

               - นำเมล็ดมาฝัดด้วยกระด้ง เพื่อคัดเมล็ดพันธุ์ที่สมบูรณ์ มีน้ำหนักดี

               - นำเมล็ดพันธุ์มาบรรจุในถุงกระดาษบีบอากาศออกให้หมด ปิดปากถุงให้แน่นและ

เขียนรายละเอียดไว้ข้างถุงหรืออาจจะบรรจุเมล็ดพันธุ์ลงในขวดแล้วปิดฝาให้สนิท จากนั้นนำไปเก็บไว้ในตู้เย็นหรือตู้เก็บเมล็ดพันธุ์

การตากเมล็ดพันธุ์

            การตากคือการทำให้เมล็ดแห้งซึ่งมีความจำเป็นมากต่อเมล็ดพันธุ์ เพราะเมล็ดพืชมีชีวิต หากมีความชื้นมากก็จะทำให้เมล็ดขึ้นราได้ง่ายและอ่อนแอต่อแมลงศัตรูพืช การตากแดดจึงช่วยลดความชื้นที่มีอยู่ในเมล็ดให้เหลืออยู่ในระดับที่เหมาะสมต่อการมีชีวิตแต่ไม่สามารถงอกได้ ซึ่งทำได้ดังนี้

                1.  ปูกระดาษ หรือแผ่นพลาสติกตรงบริเวณที่มีแสงแดดส่องตลอดวัน

                2.  เขี่ยเมล็ดพันธุ์กลับไปมา วันละ  2 – 3  วัน

                3. เมื่อถึงตอนเย็น ควรเก็บเข้าร่มเพื่อป้องกันน้ำค้างลง

                4. เมื่อเมล็ดแห้งดี จึงเก็บบรรจุใส่ในภาชนะ

 การป้องกันแมลงทำลาย ก่อนการบรรจุ

เมล็ดถั่วต่างๆ

แบบที่ 1  ถั่วเขียว  1  กิโลกรัม  ใช้เมล็ดละหุ่งบด 40 กรัม ผสมคลุกเคล้าให้ทั่ว

แบบที่ 2  น้ำมันพืช 2 ช้อนชา ต่อเมล็ดถั่ว 1 กิโลกรัม ผสมคลุกเคล้าให้ทั่ว

เมล็ดพันธุ์พืชทั่วไป

แบบที่ 1  ใบยี่โถหั่นฝอยอบแห้ง 40 กรัม ต่อเมล็ดพืช 1 กิโลกรัม ผสมคลุกเคล้าให้ทั่ว

แบบที่ 2  ขมิ้นชันป่น 50 กรัม ต่อเมล็ด 1 กิโลกรัม ผสมคลุกเคล้าให้ทั่ว

แบบที่ 3  ปูนขาว 50 กรัม ต่อเมล็ดพืช 1 กิโลกรัม ผสมคลุกเคล้าให้ทั่ว

การเก็บรักษา

            ประเทศเรามีสภาพอากาศร้อนชื้น ทำให้เมล็ดพันธุ์สูญเสียการงอกอย่างรวดเร็วหลังเก็บเกี่ยว หากต้องการเก็บเมล็ดพันธุ์ไว้ได้นานๆ จึงควรให้ความสำคัญต่อปัจจัยต่างๆ ดังนี้

                1.สภาพเมล็ดก่อนการจัดเก็บ เมล็ดที่แก่จัดและมีความสมบูรณ์จะเก็บได้นานกว่าเมล็ดที่ได้รับความเสียหายจากเครื่องจักร

                2. ความชื้นของเมล็ด และความชื้นของสภาพอากาศ ถ้าเมล็ดแห้งและอากาศแห้งจะเก็บเมล็ดไว้ได้นาน ภาชนะที่ใช้ในการเก็บบรรจุเมล็ดที่สามารถป้องกันความชื้นจากภายนอกได้จึงสำคัญมาก

                3. อุณหภูมิกับการเก็บเมล็ดพันธุ์ สำหรับการเก็บรักษาพืชทั่วไปแล้วไม่ควรเก็บในที่ๆ มีอุณหภูมิสูงเกิน 40 องศาเซนเซียส การเก็บที่อุณหภูมิต่ำ จะเก็บได้นานกว่าในที่อุณหภูมิสูง

                4. ส่วนประกอบของเมล็ด เมล็ดพืชที่ประกอบด้วยแป้ง  เช่น ข้าวโพด มะเขือ พริก ฯลฯ  จะเก็บได้นานกว่าพวกที่ประกอบด้วยไขมัน ซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นพวกถั่วต่างๆ

ภาชนะที่ใช้ในการบรรจุ

                1.ถุงตาข่าย ถุงผ้า และถุงกระดาษ ทำให้การแลกเปลี่ยนอากาศระหว่างเมล็ดกับอากาศได้มาก ป้องกันความชื้นและการถ่ายเทอากาศได้น้อย การเก็บรักษาเมล็ดได้นานกว่า หากเป็นขวดแก้วที่มีสีชาจะเก็บไว้ได้นานกว่าขวดใส เก็บได้นานประมาณ 1  ปี  หรือ ในตู้เย็น  เก็บไว้ได้นาน 1 – 3  ปี

                2.ถุงพลาสติก กระป๋อง ขวดแก้ว และภาชนะทึบที่มีฝาปิด สามารถป้องกันความชื้นและการถ่ายเทอากาศได้น้อย การเก็บรักษาเมล็ดได้นานกว่า  หากเป็นโอ่งหรือไหดินที่แห้ง เก็บได้นานประมาณ 1 ปี  หรือในตู้เย็น  เก็บไว้ได้นาน 1 – 3  ปี